Bình luận và hoàn thiện quy định pháp luật về các trường hợp miễn trách nhiệm đối với hành vi vi phạm

1. Miễn trách nhiệm theo thoả thuận.

Việc quy định cho miễn trách nhiệm theo thoả thuận tôn trọng nguyên tắc tự do thoả thuận trong lĩnh vực giao kết hợp đồng, tuy nhiên qua nghiên cứu ta thấy rằng khi hợp đồng được giao kết bằng lời nói hoặc hành vi cụ thể thì thỏa thuận miễn trách nhiệm cũng có thể được thể hiện bằng lời nói hoặc hành vi cụ thể. Tuy nhiên, việc chứng minh sự tồn tại một thỏa thuận không bằng văn bản sẽ gặp những khó khăn nhất định.
Thực tiễn trong giao kết hợp đồng thương mại cho thấy ít khi các bên chấp nhận việc thỏa thuận trực tiếp và rõ ràng về các trường hợp miễn trách nhiệm, vì có thể bên vi phạm sẽ dựa vào điều này để không tuân thủ hợp đồng. Do đó, các bên có thể thỏa thuận gián tiếp miễn trách nhiệm ở một chừng mực nhất định.

        Để đảm bảo sự tôn trọng của các bên trong hợp đồng, vừa hạn chế được việc bên có lợi thế hơn trong giao kết hợp đồng lợi dụng căn cứ này để trốn tránh trách nhiệm thì cần phải đánh giá tính hợp lý của thỏa thuận đó. Do đó, cần quy định một thỏa thuận về căn cứ miễn trừ trách nhiệm trong hợp đồng chỉ có giá trị pháp lý nếu như hành vi vi phạm hợp đồng không phải do lỗi cố ý. Bởi, nếu hành vi vi phạm là do lỗi cố ý thì sự vi phạm đó được coi là một vi phạm nặng và điều khoản về miễn trừ trách nhiệm theo thỏa thuận trong hợp đồng sẽ bị vô hiệu. Điều này cũng phù hợp với pháp luật một số nước trên thế giới, ví dụ như: án lệ Pháp cho phép các bên trong quan hệ dân sự có những thỏa thuận về miễn trừ trách nhiệm dân sự, trừ trường hợp bên giao kết phạm lỗi cố ý hoặc vô ý nghiêm trọng thì thỏa thuận đó không có giá trị pháp lý. Tại khoản 4, Điều 401 Bộ luật dân sự Cộng hòa liên bang Nga cũng quy định về việc thỏa thuận trước về hạn chế hay miễn trừ trách nhiệm dân sự, và trong trường hợp bên vi phạm có lỗi cố ý thì thỏa thuận đó không có giá trị pháp lý,… 

2. Miễn trách nhiệm trong trường hợp xảy ra sự kiện bất khả kháng.

          Cách hiểu và áp dụng trường hợp “Xảy ra sự kiện bất khả kháng” – một trong các trường hợp bên vi phạm hợp đồng được miễn trách nhiệm, còn chưa rõ ràng. Sự kiện bất khả kháng mới chỉ được giải thích một cách rất ngắn gọn tại khoản 1 Điều 161 BLDS 2005 như sau: “Sự kiện bất khả kháng là sự kiện xảy ra một cách khách quan không thể lường trước được và không thể khắc phục được mặc dù đã áp dụng mọi biện pháp cần thiết và khả năng cho phép”. Đây là sự giải thích theo phương pháp trừu tượng hóa, bởi vậy nội dung giải thích rất chung chung, mơ hồ và gây khó khăn cho việc diễn giải. Đồng thời, sự kiện bất khả kháng lại mới được giải thích tại BLDS, trong khi đó luật chuyên ngành trực tiếp áp dụng điều chỉnh quan hệ hợp đồng thương mại là LTM lại không có một chỉ dẫn cụ thể nào. Vậy nên trong thực tiễn áp dụng, việc giải thích và áp dụng sự kiện bất khả kháng mang nhiều tính chất chủ quan, quan điểm và còn nhiều khi không được được sự chính xác. Việc giải thích sự kiện bất khả kháng cần áp dụng phương pháp tổng hợp (kết hợp phương pháp trừu tượng và phương pháp liệt kê) mới tạo nên sự rõ ràng và cụ thể dễ dàng cho việc áp dung. Theo đó, điểm b khoản 1 Điều 294 LTM 2005 nên sửa đổi theo hướng sau: “Xảy ra các sự kiện như hỏa hoạn, giông bão, lũ lụt, lốc xoáy, động đất, sụt lở đất, sét đánh, sóng thần, chiến tranh, bạo loạn, cấm vận, bao vây hoặc các hạn chế khác của chính phủ về xuất khẩu hay nhập khẩu và các sự kiện bất khả kháng khác, là những sự kiện xảy ra một cách khách quan không thể lường trước được và không thể khắc phục được mặc dù đã áp dụng mọi biện pháp cần thiết và khả năng cho phép”.

3. Miễn trách nhiệm trong trường hợp Hành vi vi phạm của một bên hoàn toàn do lỗi của bên bị vi phạm.

          Về trường hợp thiệt hại do lỗi của cả hai bên, tức là cả hai bên cùng vi phạm hợp đồng, Luật Thương mại 2005 cũng như Bộ luật dân sự 2005 không có quy định về trường hợp thiệt hại xẩy ra do lỗi của cả hai bên, do đó thiếu cơ sở pháp lý khi giải quyết tranh chấp, trong khi đây là trường hợp khá phổ biến trong thực tiễn xét xử các vụ án tranh chấp do vi phạm hợp đồng. Khi gặp các trường hợp này, Tòa án sẽ xem xét cụ thể mức độ lỗi của các bên vi phạm nghĩa vụ để quyết định mức độ bồi thường thiệt hại. Tuy nhiên, Bộ luật dân sự 2005 cũng chỉ quy định lỗi cố ý và lỗi vô ý (Điều 308) mà chưa có quy định cụ thể về các hình thức lỗi (cố ý trực tiếp hay cố ý gián tiếp; vô ý vì cẩu thả hay vô ý vì quá tự tin). Các văn bản hướng dẫn thi hành Bộ luật dân sự cũng không đề cập đến nội dung này, cũng không đưa ra các tiêu chí để xác định mức độ lỗi. Do đó, việc xem xét mức độ bồi thường thiệt hại hay mức giảm bồi thường thiệt hại sẽ phụ thuộc vào ý chí chủ quan của Tòa án hoặc các cơ quan tài phán khác. Để giải quyết vấn đề này thì nên bổ sung quy định: Trường hợp cả hai bên cùng có lỗi thì mỗi bên phải chịu trách nhiệm dân sự tương ứng với mức độ thiệt hại do lỗi của mình gây ra.

4. Miễn trách nhiệm trog tường hợp Hành vi vi phạm của một bên do thực hiện quyết định của cơ quan quản lý nhà nước có thẩm quyền mà các bên không thể biết được vào thời điểm giao kết hợp đồng.

          Như phân tích ở trên thì trong trường hợp này luật quy định có hạn chế như trường hợp quyết định của cơ quan Nhà nước có thẩm quyền không phù hợp, trái pháp luật gây thiệt hại cho bên bị vi phạm thì trách nhiệm của cơ quan nhà nước ra sao? Lúc đó bên bị vi phạm sẽ phải chịu thiệt hại do bên vi phạm được miễn trách nhiệm do hành vi vi phạm xuất phát từ việc thực hiện quyết định của cơ quan nhà nước có thẩm quyền. Phân tích ở trên đã cho thấy cần thiết phải sửa đổi quy định về trường hợp miễn trách nhiệm này tại Điều 294, Luật Thương mại 2005. Việc sửa đổi cần theo hướng: trường hợp quyết định của cơ quan nhà nước có thẩm quyền không phù hợp, trái pháp luật gây thiệt hại cho bên bị vi phạm thì theo nguyên tắc trực tiếp chịu trách nhiệm tài sản, bên vi phạm vẫn phải chịu trách nhiệm trực tiếp với bên bị vi phạm, sau đó bên vi phạm có quyền yêu cầu cơ quan nhà nước có thẩm quyền bồi thường thiệt hại cho mình do quyết định sai trái đó gây ra.

Mời bạn đánh giá bài viết này!

Có thể bạn quan tâm?

Địa chỉ chi nhánh: Số 26 Đoàn Thị Liên, phường Phú Lợi, TP. Thủ Dầu Một, tỉnh Bình Dương
PNV – Địa chỉ: VP 6, Linh Đàm, Hoàng Liệt, Hoàng Mai, Hà Nội
Email: luathongthai38@gmail.com
Hotline: 0976.933.335
Đơn vị liên kết:
- Viện Kinh tế Công nghệ Việt nam
- Công ty TNHH Thương mại và Dịch vụ Xuất Nhập khẩu HILAP