Thừa phát lại trong đời sống xã hội Việt Nam

Theo Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Thi hành án Dân sự Nguyễn Văn Sơn, tính đến nay, 13 địa phương thí điểm chế định Thừa phát lại trên địa bàn cả nước đã thành lập được 63 văn phòng, trong đó 45 văn phòng đã được phê duyệt.
Ngoài thành phố Hồ Chí Minh đã có 11 Văn phòng Thừa phát lại đang hoạt động, các Văn phòng Thừa phát lại đã và đang được thành lập tại 12 địa phương trong các tỉnh, thành phố như: Vĩnh Long, Tiền Giang, Bình Định, Bình Dương, Vĩnh Phúc, Quảng Ninh, Nghệ An, Thanh hóa, Hải Phòng… Đặc biệt là thành phố Hà Nội, cuối tháng 3 năm 2014 đã có 5 Văn phòng Thừa phát lại được thành lập đi vào tổ chức và hoạt động .
Hiện nay nhận thức của người dân đối với chế định Thừa phát lại còn nhiều hạn chế, do đó, cần đẩy mạnh công tác tuyên truyền về chế định Thừa phát lại một cách sâu rộng và mạnh mẽ. Đây là công việc vô cùng quan trọng do đó phải tập trung nguồn lực thực hiện, tuyên truyền.
Thực tế, Thừa phát lại là người được Bộ trưởng Bộ Tư pháp bổ nhiệm trên cơ sở đề nghị của Giám đốc Sở Tư pháp địa phương. Thừa phát lại là một chức danh bổ trợ tư pháp, tương tự như những chức danh khác: Thẩm phán, Kiểm sát viên, Luật sư, Công chứng viên…  
Theo quy định tại Nghị định 61/2009/NĐ-CP ngày 24/7/2009, Nghị định 135/2013/NĐ-CP ngày 18/10/2013 của Chính phủ về tổ chức và hoạt động của Thừa phát lại thì Thừa phát lại hành nghề dưới hình thức Văn phòng Thừa phát lại. Văn phòng Thừa phát lại có tính chất như doanh nghiệp tư nhân hoặc công ty hợp danh. Đây là lĩnh vực hoạt động có điều kiện, phải có bảo hiểm trách nhiệm nghề nghiệp. Văn phòng Thừa phát lại hoạt động theo nguyên tắc tự chủ về tài chính. Văn phòng Thừa phát lại được miễn thuế thu nhập doanh nghiệp trong thời gian thí điểm.
Cũng theo quy định, Thừa phát lại được quyền thực hiện các công việc như sau:
- Thừa phát lại thực hiện việc tống đạt theo yêu cầu của Tòa án hoặc Cơ quan thi hành án dân sự. Chính những hoạt động này đã góp phần hỗ trợ một cách kịp thời, hiệu quả cho các hoạt động tư pháp, giúp các cơ quan như Tòa án, Thi hành án giảm tải công việc, tập trung vào hoạt động chuyên môn chủ yếu. Đây còn là chủ trương lớn của Đảng và Nhà nước xuất phát từ những đòi hỏi khách quan của thực tiễn công tác tư pháp, đặc biệt là đối với Tòa án nhân dân và cơ quan thi hành án dân sự.
- Thừa phát lại xác minh điều kiện thi hành án  theo yêu cầu của đương sự. Trực tiếp tổ chức thi hành án các bản án, quyết định của Tòa án theo yêu cầu của đương sự.
Thừa phát lại có quyền như chấp hành viên khi thực hiện công việc về thi hành án dân sự, có quyền áp dụng biện pháp cưỡng chế trong trường hợp có huy động lực lượng bảo vệ. Tuy nhiên, Thừa phát lại có nhiệm vụ chấp hành pháp luật, đạo đức nghề nghiệp, trung thực, khách quan khi thực hiện công việc, chịu trách nhiệm trước pháp luật về việc thực hiện công việc của mình.
Thừa phát lại ra đời góp phần mở rộng quyền dân chủ thông qua việc người dân có quyền lựa chọn các dịch vụ pháp lý tốt nhất liên quan đến lĩnh vực thi hành án dân sự; tạo cơ chế tăng cường tính chủ động, tích cực của công dân, Thừa phát lại cần thiết cho xã hội và hoạt động tư pháp, được người dân ủng hộ. Đồng thời, nâng cao ý thức, trách nhiệm của các cơ quan thi hành án dân sự, tạo cơ chế cạnh tranh lành mạnh bước đầu góp phần hạn chế một số tiêu cực trong lĩnh vực thi hành án dân sự. Tổ chức Thừa phát lại  góp phần nâng cao chất lượng và hiệu quả thi hành án dân sự,
Thừa phát lại lập vi bằng theo yêu cầu của cá nhân, cơ quan, tổ chức.
Trong các quyền của Thừa phát lại, vi bằng là một công việc tương đối mới, Thừa phát lại lập vi bằng đối với các sự kiện, hành vi  theo yêu cầu của đương sự. Vi bằng có giá trị chứng cứ để Tòa án xem xét khi giải quyết vụ án. Vi bằng là căn cứ để thực hiện các giao dịch hợp pháp khác theo quy định của pháp luật.
Dưới góc độ xã hội hóa, hoạt động Thừa phát lại đã bước đầu tạo lập một nghề mới trong xã hội, cung cấp dịch vụ pháp lý phong phú. Văn phòng Thừa phát lại tạo thêm công ăn việc làm thông qua việc thu hút, tập chung các nguồn lực xã hội.
Trong Hội nghi tổng kết Thừa phát lại của Bộ Tư pháp, Bộ trưởng Bộ Tư pháp Hà Hùng Cường đã phát biểu: “Thừa phát lại là công lại”, Văn phòng Thừa phát lại là doanh nghiệp đặc thù; Thừa phát lại là tương lai của thi hành án, vì vậy cơ quan Thi hành án phải hợp tác, phối hợp với Thừa phát lại để có thêm sự lựa chọn cho người dân.
Tin rằng, mô hình Thừa phát lại ở Hà Nội và các địa phương trong cả nước sẽ hỗ trợ thiết thực cho ngành Tòa án, cơ quan thi hanh án dân sự, giảm tải hoạt động của hệ thống cơ quan nhà nước, mục tiêu cuối cùng là đảm bảo cho người dân được phục vụ tốt hơn trong đời sống xã hội.

LS Hoàng Đàm