Trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng là quy định của pháp luật dân sự nhằm buộc người có hành vi xâm phạm đến tài sản, sức khỏe, tính mạng, danh dự, nhân phẩm, uy tín, các quyền lợi và lợi ích hợp pháp của chủ thể khác mà gây ra thiệt hại phải bồi thường những thiệt hại do mình gây ra.
Trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng là quy định của
pháp luật dân sự nhằm buộc người có hành vi xâm phạm đến tài sản, sức khỏe,
tính mạng, danh dự, nhân phẩm, uy tín, các quyền lợi và lợi ích hợp pháp của chủ
thể khác mà gây ra thiệt hại phải bồi thường những thiệt hại do mình gây ra.
Điều
kiện phát sinh trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng:
Thứ
nhất, có thiệt hại xảy ra: Trách
nhiệm bồi thường thiệt hại khi được áp dụng là nhằm khôi phục tình trạng tài sản
cho người bị thiệt hại nên thiệt hại là yếu tố không thể thiếu được trong việc
áp dụng trách nhiệm này. Chỉ có thiệt hại mới phải bồi thường, chỉ khi nào biết
được thiệt hại là bao nhiêu mới có thể ấn định người gây thiệt hại phải bồi thường
bao nhiêu. Vì vậy, muốn áp dụng trách nhiệm này thì việc đầu tiên là phải xem
xét có thiệt hại xảy ra hay không và phải xác định được thiệt hại là bao nhiêu.
Có
thể chia thành hai loại thiệt hại sau đây:
-
Thiệt
hại trực tiếp: Là những thiệt hại đã xảy ra một cách khách quan, thực tế và có
cơ sở chắc chắn để xác định, bao gồm mất mát, hư hỏng về tài sản, các chi phí
cho việc ngăn chặn, khắc phục các thiệt hại.
-
Thiệt
hại gián tiếp: Là những thiệt hại mà phải dựa trên sự suy đoán khoa học mới có
thể xác định được thiệt hại. Thiệt hại này còn được gọi là thu nhập thực tế bị
mất, bị giảm sút, lợi ích gắn liền với việc sử dụng, khai thác tài sản bị mất.
Đổi với loại thiệt hại này nếu chỉ mang tính giả định, không có cơ sở khoa học
chắc chắn để xác định thì không được đưa vào khoản thiệt hại để áp dụng trách
nhiệm bồi thường.
Thứ hai, hành
vi gây thiệt hại là hành vi trái pháp luật
Hành vi trái
pháp luật là những xử sự cụ thể của con người được thể hiện thông qua hành động
hoặc không hành động trái với quy định (yêu cầu) của pháp luật. Trong trách nhiệm
bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng, hành vi trái pháp luật là những hành vi
xâm hại tới tài sản, sức khoẻ, danh dự, nhân phẩm uy tín, quyền và lợi ích hợp
pháp của các chủ thể khác và đa phần được thể hiện dưới dạng hành động.
Thứ ba, lỗi
của người gây ra thiệt hại
Trong BLDS 2005 thì căn cứ phát sinh trách nhiệm bồi thường thiệt
hại được bắt đầu với cụm từ “Người nào có lỗi cố ý hoặc vô ý...”. Tuy nhiên,
trong BLDS 2015, quy định này lại được bắt đầu với cụm từ “Người nào có hành vi
xâm phạm...”. Như vậy, Trong BLDS 2005 yếu tố lỗi đóng góp vai trò quan trọng
trong việc xác định các căn cứ phát sinh trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài
hợp đồng, còn trong BLDS 2015, hành vi gây thiệt hại lại được chú trọng hơn.
BLDS 2015 quy định như vậy là hợp lý, bởi lỗi luôn gắn với hành vi trái pháp luật,
và không thể có lỗi tồn tại ngoài hành vi trái pháp luật của một chủ thể. Hơn nữa,
lỗi trong trách nhiệm dân sự nói chung, trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài
hợp đồng nói riêng là lỗi suy đoán. Tức là không cần phải chứng minh lỗi, mà chỉ
cần chứng minh hành vi gây thiệt hại là hành vi trái pháp luạt là đủ. Do đó, chỉ
cần xác định được hành vi gây thiệt hại là hành vi trái pháp luật thì đương
nhiên sẽ xác định được lỗi của chủ thể.
Thứ tư, phải có mối quan hệ nhân quả giữa hành vi trái pháp luật và thiệt hại
xảv ra.
Quá trình phát sinh, phát triển và chẩm dứt giữa
các sự vật và hiện tượng bao giờ cũng có mối liên hệ nội tại, trong đó, sự vật,
hiện tượng này là nguyên nhân dẫn đến sự ra đời của sự vật, hiện tượng kia. Có
thể một sự vật, hiện tượng là nguyên nhân dẫn đến sự ra đời của nhiều sự vật,
hiện tượng khác, có thể nhiều sự vật, hiện tượng cùng là nguyên nhân dẫn đến sự
ra đời của sự vật, hiện tượng khác. Vì vậy, để xác định chính xác người phải bồi
thường thiệt hại cần phải dựa vào cặp phạm trù: Nguyên nhân và kết quả và tìm
ra mối liên hệ giữa hành vi trái pháp luật và thiệt hại xảy ra, trong đó, thiệt
hại xảy ra phải là kết quả tẩt yếu của hành vi trái pháp luật và ngược lại,
hành vi trái pháp luật là nguyên nhân gây ra thiệt hại.